Krzysztof Bielawski
Zagłada cmentarzy żydowskich

Kto zniszczył żydowskie cmentarze? Czy sprawcami byli tylko Niemcy?

Nakładem Wydawnictwa "Więź" ukazała się książka autorstwa Krzysztofa Bielawskiego Zagłada cmentarzy żydowskich. To pierwsze syntetyczne ujęcie bolesnego problemu, który dotyczy niemal każdego większego miasta w naszym kraju.

W Polsce istnieje około 1200 cmentarzy żydowskich. Praktycznie wszystkie w mniejszym lub większym stopniu uległy dewastacji. Na wielu postawiono budynki różnego przeznaczenia, urządzono boiska, place zabaw, pola uprawne, zasadzono lasy. Nie mniej niż połowa cmentarzy żydowskich została zupełnie starta z powierzchni ziemi. Na pozostałych zachowane nagrobki stanowią z reguły znikomy procent ich oryginalnej liczby.

Autorem książki jest Krzysztof Bielawski - badacz cmentarzy żydowskich, twórca strony www.cmentarze-zydowskie.pl, specjalista do spraw dziedzictwa żydowskiego w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Książka przedstawia proces niszczenia cmentarzy żydowskich, który na szeroką skalę rozpoczął się podczas drugiej wojny światowej i trwa do dziś. Wbrew obiegowym opiniom, cmentarze nie zostały zdewastowane tylko przez Niemców podczas wojny. Znaczący udział w destrukcji ma część ludności oraz powojenne państwo polskie. Są też cmentarze, które ominęły zniszczenia z rąk Niemców, a sprawcami byli okoliczni mieszkańcy oraz władze. To sprawia, że temat jest trudny i nierzadko przemilczany.

"Jeśli przyjąć, że większość z 1200 cmentarzy żydowskich była dewastowana przez ludność miejscową, a przez ponad 70 lat do niszczenia każdego z nich przyczyniło się kilkadziesiąt osób, to liczbę Polaków zaangażowanych w ten proceder należy szacować na co najmniej kilkadziesiąt tysięcy" - twierdzi Krzysztof Bielawski.

Autor podjął się skonfrontowania z mitami zakorzenionymi w historiografii: Czy są cmentarze żydowskie, które całkowicie zniszczyli Niemcy? Czy stan cmentarzy na ziemiach zachodnich i północnych to efekt zajść podczas tzw. Nocy Kryształowej? Czy cmentarze były niszczone "na fali Marca '68"?

W książce wzmiankowano ponad 500 miejscowości, zacytowano wiele dokumentów i relacji, często wcześniej niepublikowanych.

Wrażenie wywierają ilustracje, przedstawiające m.in. pomnik na cmentarzu w Białej Podlaskiej, wysadzony w 1946 r. prawdopodobnie przez tzw. "żołnierzy wyklętych"; oborę zbudowaną z macew, nagrobki utwardzające plac przy kościele, ludzi opalających się na cmentarzu.

"Krzysztof Bielawski przytacza setki przykładów działań prowadzących do zniszczenia cmentarzy żydowskich w Polsce. Jest to obraz całkowicie nieznany, a zarazem przytłaczający swoją skalą. Autor opisuje rzeczywistość smutną i niepokojącą, wywołującą poczucie moralnego oburzenia i wstydu" - napisał w recenzji dr Krzysztof Persak z Instytutu Studiów Politycznych PAN.

Książka Zagłada cmentarzy żydowskich stara się odpowiedzieć także na pytania co zniszczenie cmentarzy oznacza dla Żydów i Polaków. Porusza również kwestię ochrony tych miejsc.

Książkę kupisz w Wydawnictwie "Więź": https://wiez.pl/wydawnictwo/ksiazki/zaglada-cmentarzy-zydowskich-2/